web analytics

misofonie

Neurobiologisch model van misofonie

Mensen hebben drie breinen:

  • Reptielenbrein (hersenstam): ons oudste brein beheerst de instincten, reflexen en het basale fysieke functioneren, zoals ademhaling en hartritme.
  • Zoogdierenbrein (limbisch systeem): dit brein is betrokken bij ‘maken’ van emoties. Onder meer de amygdala, de hippocampus, de insula en de thalamus bevinden zich in dit brein. Herinneren vindt hier ook plaats. 
  • Hersenschors (cortex): het jongste brein van de hersenen regelt het denken. Analyseren, anticiperen, overwegen, het gebeurt allemaal hier.

misofonie

De amygdala is betrokken bij de opslag van geheugen. Hij geeft gebeurtenissen en herinneringen een emotionele lading. Bij het herinneren van de gebeurtenis of iets voor de tweede keer meemaken, zorgt hij voor de emotionele respons die gekoppeld is aan de herinnering.

De thalamus is het ‘schakelstation’ in de hersenen. Hij bepaalt wat er met een binnenkomende prikkel moet gebeuren. Als een prikkel bij de thalamus binnenkomt, zendt deze een signaal uit naar de amygdala. Dit wordt de snelle of directe route genoemd. De thalamus zendt tegelijkertijd een signaal uit naar de cortex, waarmee we afwegingen kunnen maken en de amygdala kunnen afremmen. Deze route wordt de langzame of indirecte route genoemd.

Vecht-of-vluchtreactie

In geval van gevaar zendt de thalamus alleen via de directe route een signaal uit naar de amygdala, de route via de cortex wordt overgeslagen. Er wordt reflexmatig een vecht-of-vluchtreactie uitgelokt. We moeten dan meteen handelen en niet eerst nadenken. Ons lichaam wordt fysiologisch voorbereid om te vechten of te vluchten. Bovendien worden we hyperalert waardoor we prikkels nog beter waarnemen. Dit is een natuurlijk en nuttig verdedigingsmechanisme bij gevaar.

De misofonie-experts van het Amsterdam UMC veronderstellen dat het brein van mensen met misofonie reageert op bepaalde geluiden zoals het reageert op gevaar. De prikkel lokt een reflex uit; bij misofonie is deze reflex een vecht-of-vluchtreactie. Daarnaast reageert de amygdala op het ontvangen signaal van de thalamus met extreme woede, walging en/of haat. Geluiden die in het verleden zijn geassocieerd met iets negatiefs, wekken negatieve emoties op. Dit gebeurt automatisch, het is een pavlovreactie. Hier is de cortex niet bij betrokken.

Bij misofonen is de directe route veel sterker ontwikkeld dan de indirecte route. Het is als het ware een karrenspoor. Hierdoor komt er bij het waarnemen van een trigger direct een heel sterke respons op gang, die niet wordt afgeremd door geruststellende of corrigerende gedachten uit de cortex. En hierdoor is iemand die getriggerd wordt op dat moment niet in staat om te relativeren of zichzelf te kalmeren.

Uit onderzoek is bekend dat een ontstane directe route nooit meer helemaal verdwijnt, deze valt niet uit te ‘gummen’. Wat wel kan, is nieuwe indirecte routes in het brein aanmaken. Dankzij neuroplasticiteit van het brein kunnen nieuwe verbindingen gemaakt worden.

Een misofoniereactie wordt niet opgewekt door gedachten. De nare gedachten die mensen met misofonie krijgen als ze getriggerd worden, zijn een ‘bijproduct’. Deze gedachten zijn soms ronduit agressief en moordlustig.

Het verloop van een misofoniereactie

Een voorbeeld van een misofoniereactie. Iemand voor wie eet- en drinkgeluiden triggers zijn, maakt het volgende mee als hij of zij aan tafel gaat:

  • Van tevoren wordt er al angst en stress gevoeld omdat er triggers verwacht worden.
  • Bij het horen van een trigger ontstaat er direct een vecht-of-vluchtreactie.
  • Fysiologisch gebeurt er van alles: stresshormonen komen vrij, de hartslag gaat omhoog, de ademhaling versnelt en spieren spannen zich aan.
  • Er ontstaat direct een heftige emotionele reactie: woede, walging of haat worden opgewekt.
  • De drang om te vechten of te vluchten en de heftige emoties worden zoveel mogelijk onderdrukt.
  • De alertheid neemt toe, triggers worden extra goed waargenomen.
  • Er ontstaat angst voor het verliezen van zelfbeheersing.
  • Pas als de triggers weg zijn, nemen de emoties en de spanning langzaam af.
  • Er ontstaan schuldgevoelens vanwege de moordlustige gedachten.
  • Er ontstaan gevoelens van machteloosheid: het is weer niet gelukt om rustig te blijven.

Niet alle misofoniereacties zijn even hevig en en voltrekken zich volgens bovengenoemde fases. Niet alle triggers zijn even sterk voor een persoon met misofonie. Bovendien wordt de hevigheid van de reactie beïnvloed door onder meer stemming, stress en vermoeidheid.

Een misofoniereactie kost veel energie en veroorzaakt veel stress. Omdat misofonen meerdere typen triggers hebben, zijn ze meerdere malen per dag in situaties waarin ze getriggerd worden.

Hyperfocus 

Mensen met misofonie hebben een hyperfocus (overconcentratie) ontwikkeld voor hun triggers. Deze hyperfocus speelt een centrale rol bij misofonie. Het AMC noemt mogelijke risicofactoren voor het ontwikkelen van een hyperfocus: 

  • Erfelijke aanleg (als het bij meerdere generaties in de familie voorkomt)
  • Persoonlijkheidskenmerken (met name perfectionisme, hoog normbesef en detailgerichtheid)
  • Situationele factoren (stressvolle gebeurtenissen, stemming)
  • Leergeschiedenis (voorbeelden en boodschappen binnen het gezin ten aanzien van geluid).

De hyperfocus maakt dat de focus op één prikkel zo sterk is dat andere prikkels bijna niet meer binnenkomen. De hyperfocus zorgt er ook voor dat de triggergeluiden boven alles uit gehoord worden. De trigger eist alle aandacht op, zelfs al voordat die zich heeft voorgedaan. Dit komt doordat het gevaarsysteem continu op scherp staat. Voorspelbaarheid versterkt dit: mensen met misofonie kunnen van personen die ze vaak om zich heen hebben (gezinsleden, collega’s, vrienden) goed voorspellen wanneer de triggers komen. Een verwachte trigger wordt dankzij de hyperfocus ook zeker gehoord, ook al bevindt de bron van de trigger zich op grote afstand. 

Vicieuze cirkel

De heftige negatieve emoties die vrijkomen, maken dat mensen met misofonie hun triggers gaan vermijden. Het is helaas zo dat zowel de emoties als het vermijdingsgedrag de hyperfocus versterken. En de sterke hyperfocus veroorzaakt weer misofoniereacties. Het is een vicieuze cirkel: een geconditioneerde negatieve responscirkel.

Doordat mensen met misofonie gevoelig zijn voor het ontwikkelen van een hyperfocus krijgen ze er steeds meer triggers bij. Ze gaan op steeds meer geluiden hyperfocussen. Eerst valt een geluidje alleen maar op, soms doordat anderen erop wijzen, maar steeds sneller escaleert het tot een trigger. Het in gedachten bezig zijn met triggers en het aanpassen van het gedrag (vooral vermijding) valt ook onder hyperfocussen.

Anticipatieangst

Anticipatieangst (verwachtingsangst) is een symptoom van misofonie, geen oorzaak. De angst heeft betrekking op de hevige misofoniereactie die een trigger kan uitlokken, niet op de trigger zelf. Anticipatieangst versterkt de hyperfocus. Sommige mensen met misofonie ‘scannen’ een ruimte die ze binnengaan op mogelijke ‘bedreigende’ zaken. Anticipatieangst zorgt ervoor dat het feit dat iemand een koelkast opentrekt het toch al verhoogde spanningsniveau direct nog hoger wordt. En gebeurt dan ook wat gevreesd wordt (iemand pakt iets te eten) en ontstaat er woede, dan wordt de angst bevestigd. Zo wordt het brein keer op keer getraind in dit mechanisme van stimulus en respons.